زمستان غائب، تابستان بیش از حد گرم، سیلابها، تندبادها و طوفان- تاثیر تغییرات آب و هوائی در این میان برای همگی محسوس بوده و در بسیاری عامل برانگیختگی ترس و دلنگرانی می گردد. اما بهت و شگفتی به تنهائی حلال مشکلات زیست محیطی نخواهد شد. چرا مسئولیت در قبال طبیعت برای ما مشکل است؟ و چگونه می توان یاد گرفت، با خودآگاهی و وجدانی بیدار در قبال طبیعت زندگی کرد؟

نوشتهء سوزی راینهاردت از مجلهء علمی ”روانكاوي امروز“

مترجم مهندس جواد ولدان (صابر)
مدیریت و سردبیر پرتال فرهنگی علمی سیاسی ایران آزاد
Www.Iran-Azad.De
Info@iran-azad.de
29 . Juli 2007

قسمت دوم
چگونگی کردار و اعمال انسانها در رابطه با تناقضات درونی، که از یک سو در واقع خواهان حفظ طبیعت بوده اما بر خلاف آن کرداری منافی با سلامت محیط زیست دارند، را آقای روانشناس «ایمو فریتشه» در تعداد متعددی از مطالعات و تحقیقات مختلف خویش بررسی نموده است. مطابق با تفکرات مقدماتی وی، مسافران مسافات کوتاه هوائی، با اعمال خویش در تخالف با نرم ها و استانداردهای حاکم جامعه عمل می کنند. از اینرو اینها تحت این فشار قرار دارند، که می بایست اعمال خویش را توجیه نمایند. این محقق به فرودگاه می رود و مسافرانی را که در اتوبوس و بطرف هواپیماهای خویش در حرکتند، با این پرسش مواجه می سازد، که: «مسافتی به این کوتاهی را پرواز می کنید؟ این مسافت را می توان با قطار پیمود، که برای محیط زیست بسیار سالمتر است!» همانطور که «فریتشه» انتظار داشت، افراد مورد پرسش از همان استراتژی در توجیه عمل خود استفاده کردند، که جامعه شناسان آمریکائی در نزد دیگر خاطیان نرم ها- که نوجوانان مجرم بودند- قبلا کشف کرده بودند. مضاف بر این و در ادامه آقای روانشناس «یوآخیم شاهن، یکی از ناشران مجله «روانشناسی زیست محیطی» به پیشنهاد و معرفی رفتارهائی می پردازد که، سلامت محیط زیست را بویژه به مخاطره می اندازند:

- تاکید بر آنکه دیگر اعمال شایسته اعمال منفی آنها را جبران می نمایند: «بجز این، همواره رفتارهای من در تطابق و سلامت محیط زیست می باشد!»
- ملامت منتقدین: «ارتباطی به شما ندارد!»
- رد مسئولیت: «اگر این پروازهای مسافت کوتاه عرضه نمی شد، کسی نیز به فکر پرواز این مسافات کوتاه نمی افتاد.»

• - رد عمل نادرست: «یک پرواز یکساعته در مقابل این همه پرواز به آمریکا اهمیتی ندارد.»
  - استناد به ناآگاهی: «همواره فکر می کردم، پرواز ابدا معضلی برای محیط زیست نباشد.. .»
  - ناتوانی فردی: «هواپیمای من بهر حال پرواز می کند- اینکه من در آن باشم یا نباشم چه فرق می کند.»
  - دفاع از ضروریات: «این بار بعلت فشار زمانی بالاجبار ناچار به پرواز هستم.»
  - رد مسئولیت آتیه: «من قادرم پرواز کنم، مسائل دیگر برای من بی تفاوت است.»
  - انتصاب به آسایش: «چند ساعت مسافرت با قطار دشوار و مشقت بار است.»
  - اقرار به گناه، نیت به رفتار خوب: «باید به این مطلب فکر می کردم. بار دیگر با قطار مسافرت می کنم.»
  

متخصصین امر این استراتژی ها را نیز «تکنیک های خنثی کننده» می نامند.

تکنیک های خنثی کننده به ما کمک می کنند، تا شکاف میان ادعا و عمل واقعی را کاهش داد.

آشکارا این تکنیک ها به ما یاری می دهند، که تضاد و شکاف محسوس درونی موجود را میان انتظارات و ادعاهای ایده آل (مبتنی بر داشتن رفتاری در تطابق و سلامت محیط زیست) و اعمال و رفتار واقعی خود کاهش دهیم. این توجیهات هر کدام بمراتب گوناگون مورد توجه و علاقه می باشند. در پژوهشات «فریتشه» میهمانان مسافتهای کوتاه غالبا با استدلال راحتی و آسایش و با دفاع از ضروریات پرواز به بهانه پردازی روی می آورند. کمترین استراتژی ها که در این ارتباط بکار می آمد، «رد مسئولیت آتیه» بود. مسلما این تصادفی نیست- زیرا که این نوع عذرموجه و بهانه جوئی در نزد دیگر مردم بسیار ناپسند جلوه می کند. این نکته را آقای «فریتشه» کشف نمود.

این روانکاو در یک مطالعهء دیگر انواع این استراتژی ها، استدلالات و بهانه جوئی ها را به معرض قضاوت افرادی قرار داد، که تا کنون در این پژوهشات شرکت نداشته بودند: در حالیکه «اقرار به گناه» و «دفاع از ضروریات» بیشتر از همه مورد قبول این گروه واقع گردید، دیگر استدلالات کم و بیش بعنوان بهانه های پوچ تلقی شدند. بخصوص «محکومیت منتقدین» و «رد مسئولیت آینده» تاثیرات بسیار ناپسندانه ای در نزد این افراد داشتند.

اما چرا ابدا ما دچار این مخمصه می گردیم؟ چطور است، که ما با وجود اراده و نیت خوب خود، گناههای کوچک و بزرگی را در ارتباط با محیط زیست مرتکب می شویم؟ «گرهارد شرهورن» می گوید: «فردی که دلنگران تغییرات آب و هوای زمین و خواهان اعمال دوستانه و مطابق سلامت محیط زیست باشد، به یک کشمکش و معذور اخلاقی دچار می گردد». علت را این پروفسور بازنشسته که متخصص در تئوری مصرف و سیاستهای مصرف کنندگان است چنین می بیند : «دلواپسی ما می بایست در تقابل با یک جریان بسیار نیرومندی از اظهارات و پیامهای مخالفین در یک جامعهء صنعتی بایستد. رفتارهای خسران آور زیست محیطی جریان اصلی این جوامع است. این رفتار و اعمال از طرف الگوهای کلاسیک جامعه، از سوی سیاستمداران، از طرف تاجرین موفق و اشخاص سرشناس سر می زند و نمونه و سرمشقی برای دیگران واقع می گردد: استفاد از اتومبیل های سنگین و سریع، خوردن توت فرنگی در زمستان، همواره موبیل بودن و استفاده از هواپیما بعنوان وسیلهء نقلیه روزمره. تعجبی ندارد، که ما به شک و شبهه افتاده باشیم. گرهارد شرهورن می گوید: «ما به یک تناقض واقعی، به یک دوگانگی در پیامها و علائم در افتاده ایم- اخلاق شخصی ما، حفاظت از محیط زیست، می بایست در مقابل اخلاق جمعی، در تخالف تمامی اظهارات، پیامها و طرز تفکر جامعه صنعتی قد علم نماید.»
  „double bind“
واژهء انگلیسی که برای این دو گانگی، این دو مفهومی بکار گرفته شده است. این واژه به زعم و فهم روانکاوان موقعیتی را بیان می کند، که انسانها در معرض پیامها و علائم متناقض قرار می گیرند، که خود را هم نمی توانند از شر آنها خلاص نمایند.

ادامه دارد...